Gdzieś między Polską a Niemcami, a szczególnie w NRD

Historia ograniczeń czasu otwarcia sklepów w Niemczech jest długa i burzliwa. Zaczyna się ona w wieku XIX, kiedy to większość sklepów była otwarta przez siedem dni w tygodniu od piątej rano do jedenastej wieczorem. I komu to przeszkadzało?

Zaczęło to przeszkadzać po upowszechnieniu się nowej formy sklepu - domu towarowego - w którym zatrudniano do sprzedaży pracowników najemnych. I tak w 1891 ustalono, że w niedzielę można sprzedawać przez najwyżej pięć godzin. Potem, w roku 1900 wszedł w życie pierwszy Ladenschlussgesetz (Ustawa o zamykaniu sklepów). Dopuszczał on otwarcie sklepów w dni powszednie od 5 do 21. Oprócz tego przewidywał indywidualne zezwolenia na otwarcie w niedzielę sklepów spożywczych, kiosków i piekarni, oraz przesunięcie dnia zamknięcia na sobotę dla sklepów żydowskich.

Potem nastąpiła faza dobrowolnych porozumień kupców w obrębie poszczególnych miast, żeby zamykać już o dwudziestej. W 1919 pojawiła się nowa ustawa, zabraniająca handlu w niedzielę a w dni powszednie dopuszczająca otwarcie sklepów między 7 a 19. Za Hitlera czas otwarcia sklepów jeszcze skrócono - trzeba było zamykać już o 18:30.

Kolejne ograniczenia pojawiły się w roku 1957, sklepy mogły być otwarte od poniedziałku do piątku między 7 a 18:30, a w soboty do 14. Zasady te nie obowiązywały  tylko stacji benzynowych, kiosków, sklepów na dworcach, aptek i restauracji.

No i to była po prostu katastrofa. Większość niemieckiej klasy średniej pracowała już wtedy w podobnym trybie jak teraz, czyli w momencie gdy wychodzili z pracy sklepy albo były już zamknięte, albo szykowały się do zamknięcia. Przecież nie było kiedy wydać swoich ciężko zarobionych pieniędzy! A w sobotę tylko do 14 - tłok w sklepach był nieprawdopodobny, bo tylko przez te kilka godzin w tygodniu można było zrobić zakupy!

Pamiętam, że gdy w początku lat 90-tych robiłem z kolegą z Berlina projekty, to gdy się w sobotę trochę zasiedzieliśmy i nie zdążyliśmy przed 14 kupić czegoś do jedzenia, to musieliśmy jeździć na stację metra na Ku-Damm, bo tam był taki mały, ciasny sklepik spożywczy otwarty trochę dłużej, ale za to drogi. A potem i ten sklepik zlikwidowali. Przecież tak się żyć nie dało.

Tak więc trzeba było trochę odpuścić, ale szło to bardzo powoli. Pierwsze, niewielkie  poluźnienie pojawiło się już po pół roku obowiązywania ustawy - w pierwszą sobotę miesiąca można było sprzedawać do 18 (langer Samstag - długa sobota). Potem w 1960 uchwalono, że w cztery soboty adwentu też można robić zakupy do 18 - bo inaczej nawet żeby kupić prezenty pod choinkę trzeba było brać urlop. Ale potem godziny otwarcia się zabetonowały na prawie 30 lat.

Dopiero w październiku 1989 poluźniło się troszeczkę - pojawił się Langer Donnerstag - długi czwartek - sklepy w czwartki były otwarte do 20:30.

Wyraźna poprawa nastąpiła dopiero w 1996 - sklepy od poniedziałku do piątku mogły być otwarte od 6 do 20, a w soboty do 16. Długiego czwartku już nie było. No to już było w miarę cywilizowane.

W ostatnich latach rozluźnianie szło dalej.  W 2003 zamieniono pozytywną listę dopuszczalnych czasów otwarcia na negatywną - od tego czasu nie wolno było handlować:

• w niedziele i święta
• od poniedziałku do soboty między 20 a 6
• w Wigilię (jeżeli był to dzień powszedni) przed 6 i po 14

Wyjątki dopuszczono dla sklepów "zaopatrzenia podróżnych". Gminy mogły zorganizować z okazji targów, świąt itp. do czterech niedziel rocznie, kiedy sklepy mogły być otwarte (Verkaufsoffener Sonntag). Z ograniczeniami - koniec miał być nie później niż o 18, nie więcej niż 5 godzin i - uwaga - czas otwarcia sklepów miał być poza godzinami najważniejszych mszy.

Na podstawie podanych informacji można zauważyć w ustawodawstwie co najmniej dwie intencje stojące za tymi ograniczeniami. Po pierwsze była to ochrona pracowników. I tu uważam że przez dziesięciolecia przeholowywano. Ja rozumiem że nikt nie chce siedzieć do późna w pracy, ale na tej zasadzie moglibyśmy wprowadzić przerwę obiadową w restauracji w porze, kiedy wszyscy idą zjeść. Kelnerzy i kucharze też chcą zjeść obiad o tej samej porze co inni ludzie. Natomiast za zakazem handlu w niedziele murem stoją kościoły ewangelicki i katolicki i to im ustawa ma się podobać.

W 2006 uchwalono reformę federacyjności (Föderalismusreform - jak to ładnie przetłumaczyć?) i sprawy czasu otwarcia sklepów przeszły w gestię landów. Każdy land zrobił sobie swoje zasady, jednak w ich większości ograniczenia - przynajmniej od poniedziałku do piątku - zostały całkowicie zniesione (tylko w 4 landach nie). Pewne ograniczenia w soboty obowiązują w prawie połowie landów, a w niedziele sklepy sa generalnie zamknięte (poza wspomnianymi wcześniej Verkaufsoffener Sonntag).

Swoje lata prosperity miały dzięki Ladenschlussgesetz stacje benzynowe w końcu lat 90-tych. Rozwinęły się one w nieźle zaopatrzone sklepy spożywcze, można było kupić w nich praktycznie wszystko na śniadanie a i sporo na obiad. Teraz już tak nie jest.

Przeciwnicy poluźniania Ladenschlussgesetz argumentowali przez dziesięciolecia tak, jak to przeciwnicy każdego poluźniania - jakby poluźnienie było dla wszystkich przymusowe. Jakby wszyscy musieli mieć sklepy otwarte przez całą dobę, żenić się z pedałami i robić sobie in-vitro.

Ladenschluss 24h - nein Żródło: Kolpingwerk Fulda

Aktualna praktyka jest taka, że mniejsze sklepy w małych miasteczkach są otwarte do 18:30, w miastach większość do 20, duże sklepy i domy towarowe do 22. Niektóre sklepy, ale rzadko, do 24.

Na pewno wszyscy czytelnicy (no może poza najmłodszymi) kojarzą z RFN właśnie wyprzedaże sezonowe: letnią (Sommerschlussverkauf, SSV) i zimową (Winterschlussverkauf, WSV). Od lat Polacy pielgrzymowali na niemieckie wyprzedaże, aby tanio się obkupić.

Przez bardzo długi czas wyprzedaże miały dokładnie wyznaczone terminy i czas trwania. Wyprzedaż zimowa to był zawsze ostatni tydzień stycznia i pierwszy tydzień lutego, wyprzedaż letnia to ostatni tydzień lipca i pierwszy tydzień sierpnia. Wyprzedaży podlegały wyłącznie artykuły sezonowe: ubrania, dodatki, buty, artykuły skórzane i tapicerskie, ale również materace i niektóre artykuły sportowe.

Wyprzedaż sezonowa w Niemczech

Terminy te zostały określone w Gesetz gegen den unlauteren Wettbewerb (Ustawa przeciw nieuczciwej konkurencji) z 1909 roku. W tych czasach nie dbano specjalnie o ochronę konsumentów, ale tylko o to żeby firmy obecne na rynku nie wykańczały się wzajemnie. Stąd takie rozwiązanie - wszyscy mieli wyprzedawać równocześnie i tylko przez ograniczony czas.

Popularności wyprzedażom bardzo dodały dwa późniejsze akty prawne: Rabattgesetz (Ustawa o rabatach) z 20.11.1933 i Zugabeverordnung (Rozporządzenie o dodatkach) z 09.03.1932. Ograniczały one maksymalny udzielany rabat na pełnowartościowy towar w ilościach detalicznych do najwyżej 3% jego wartości (i to tylko wtedy, jeżeli towar został od razu zapłacony) i zabraniały dodawania do towaru upominków albo dodatkowych usług (poza drobnymi reklamówkami niewielkiej wartości). Rzut oka na daty tych aktów prawnych zdradza ich cel - były one skierowane przeciw kupcom żydowskim u których można było się targować. Mimo że narodowy socjalizm wyszedł po pewnym czasie z mody, a i ilość sklepów żydowskich zmniejszyła się radykalnie, obie ustawy obowiązywały przez dziesięciolecia. Jedyną możliwością sprzedania towarów taniej były właśnie te dwie wyprzedaże w roku. Zakazowi nie podlegała wyprzedaż likwidacyjna, co wykorzystywały nagminnie firmy sprzedające dywany. Wynajmowały one pomieszczenia na kilka miesięcy, przywoziły tam towar i natychmiast ogłaszały wyprzedaż likwidacyjną. Aż trudno było znaleźć sklep z dywanami nie będący aktualnie w likwidacji.

Ustawy te nie dotyczyły oczywiście towarów niepełnowartościowych, zbliżających się do daty przydatności do spożycia itp. Mało kto wie, że w niemieckich domach towarowych można było się targować, jeżeli znaleziony egzemplarz towaru był uszkodzony.

Wyprzedaż była w Niemczech instytucją. Pierwszego jej dnia przed domami towarowymi gromadziły się tłumy czekając na otwarcie i możliwość szturmu na najlepsze okazje. Niektórzy brali na ten dzień urlop. Ale sprzedawcy też nie byli w ciemię bici - w na przeceny oprócz faktycznie przecenionych artykułów wyższej jakości pojawiały się też towary specjalnie wyprodukowane i dostarczone na wyprzedaż, o jakości odpowiadającej cenie "wyprzedażowej".

Początkiem końca takich wyprzedaży było uchylenie Rabattgesetz i Zugabeverordnung w lipcu 2001. Od tego momentu przecenę można było zrobić w dowolnym momencie i na dowolne towary. Ostatnim gwoździem do trumny była modyfikacja ustawy o nieuczciwej konkurencji z 01.06.2004, która zniosła jednolity termin wyprzedaży i ograniczenie do towarów sezonowych. Od tego czasu każda firma robi wyprzedaż zimową i letnią kiedy jej się spodoba.

Wyprzedaż sezonowa w Niemczech

Pozytywnym aspektem tych zmian jest oczywiście generalny spadek cen dzięki wielu obniżkom i rabatom. Ale trochę szkoda tych konkretnych terminów wyprzedaży - teraz nawet w sezonie przecen trzeba "polować" na okazję, zamiast wybrać się do sklepu w dokładnie określonym momencie.

Ostatnio wszystkie media trąbią o wielkim skandalu z dioksynami w jajkach. A było to tak:

Jedna firma produkująca pasze dla zwierząt hodowlanych użyła do produkcji zamiast tłuszczów spożywczych tłuszczów technicznych. Na którymś etapie było to zdaje się celowe działanie, nie jest jednak dla mnie jak dotąd jasne czy to producent tłuszczów (firma Harles und Jentzsch) sprzedał tłuszcz techniczny jako paszowy, czy namącił pośrednik, czy też producent pasz sobie przyoszczędził. No ale to nie takie ważne. Nic specjalnego by się nie stało, gdyby ten tłuszcz techniczny nie był skażony dioksynami.

Teraz będzie o dioksynach. Nikt nie kwestionuje, że dioksyny są szkodliwe i, co gorsza, gromadzą się w organizmie robiąc szkody w dłuższym terminie. Ale ostatnio, w HR-Info, usłyszałem pierwszą rozsądną wypowiedź na ten temat, wypowiadał się chemik od żywności. I on mówił tak:

• Dioksyny są w obecne w środowisku - a co za tym idzie i w żywności - od czasu gdy cywilizacja zaczęła używać ognia.
• Jedynym produktem żywnościowym nie zawierającym dioksyn (przynajmniej w ilościach większych niż śladowe) jest cukier rafinowany.
• Normy na zawartość dioksyn w żywności nie są uzasadnione toksykologicznie, tylko technicznie.
• Na każdy rodzaj produktu normy są inne, ten "ogromny" poziom dioksyn wykryty w jajkach, gdyby wystąpił w rybach, mieściłby się bez problemu w dopuszczalnym zakresie.
• Nawet Bio-produkty z hodowli ekologicznych mogą mieć podwyższony poziom dioksyn.
• Gdyby badać poziom dioksyn w wybranej grupie towarowej, to tylko kwestią czasu i ilości wykonanych prób jest, żeby znaleźć partię z ilością dioksyn przekraczającą normę. Nikt tego nie robi, bo te testy są stosunkowo drogie i pracochłonne.
• Obciążenie środowiska, czyli w konsekwencji żywności, dioksynami od wielu lat generalnie spada.

Brzmi to wszystko sensownie, więc bez paniki.

No dobrze, ale jak właściwie takie skandale wychodzą na światło dzienne?

W Niemczech problematykę kontroli żywności reguluje Lebensmittel-, Bedarfsgegenstände- und Futtermittelgesetzbuch (Kodeks artykułów żywnościowych, użytkowych i paszowych), a kontrole są w gestii landów. Każdy land ma swoją instytucję kontrolną, nazwy ich i umocowanie w strukturze administracji są różne. Centralną czapką nad tymi instytucjami jest Bundesamt für Verbraucherschutz und Lebensmittelsicherheit (Centralny urząd do spraw ochrony konsumentów i bezpieczeństwa żywności), podlegający pod Bundesministeriums für Ernährung, Landwirtschaft und Verbraucherschutz (Ministerstwo wyżywienia, rolnictwa i ochrony konsumentów). Kompetencje instytucji kontrolnych to pierwsza połowa kompetencji polskiego Sanepidu (SANitarne). Częścią EPIDemiologiczną zajmują się inne instytucje.

Kontrolerzy chodzą po firmach i prowadzą kontrole. I co pewien czas coś wykryją. Na przykład w 2005 wykryli skandal z używaniem mięsa o wiele zbyt długo przechowywanego w zamrażalniach do produkcji kebabów. Ale jest ich oczywiście zbyt mało żeby skontrolować wszystko. Stąd też przepisy zobowiązują producentów do zgłaszania wykrytych przekroczeń dopuszczalnych poziomów substancji szkodliwych i do prowadzenia ścisłej dokumentacji pochodzenia surowców używanych do produkcji. Metoda ta jest oczywiście niedoskonała, bo producent może mieć tu konflikt interesów i coś kombinować. Ale w wielu wypadkach działa. Na przykład producent jedzenia dla niemowląt, firma Hipp, kilka lat temu wykryła i zgłosiła odpowiednim władzom przekroczenie dopuszczalnego poziomu szkodliwych substancji w partii surowców bio które, jak się potem okazało, były przechowywane w poenerdowskim magazynie od środków ochrony roślin. Ponieważ wszyscy pośrednicy mieli pełną dokumentację, bez problemu dało się ustalić źródło skażenia.

Planowana jest korekta systemu, żeby obowiązek zgłoszenia leżał nie po stronie producenta, tylko po stronie laboratorium wykonującego badanie - bo duża część producentów zleca wykonywanie badań laboratoriom zewnętrznym.

Spotykam często twierdzenia, że w Polsce, to dopiero żywność jest zdrowa i nie zanieczyszczona substancjami szkodliwymi. Myślę, że wątpię. To raczej tylko wrażenie wywołane małą ilością kontroli. Nie słyszałem żeby Sanepid wykrył kiedykolwiek jakąś naprawdę grubą aferę. A przecież one istnieją - przypomnę tu aferę z wędlinami z Constaru, wykrytą przez dziennikarzy, a nie przez jakiekolwiek regularne mechanizmy. Szalonych krów też w Polsce nie było, dopóki nie zaczęto ich badać.

Niemcy są krajem, w którym bardzo rozwinięta jest ochrona konsumentów. Dziś o testach produktów obecnych na rynku.

Logo Stiftung Warentest Źródło: Wikipedia

W roku 1964 roku, po wieloletnich dyskusjach powstała powołana do życia przez rząd niemiecki instytucja o nazwie Stiftung Warentest (Fundacja Testowania Produktów). Jest to niezależna fundacja dofinansowywana z budżetu, której zadaniem jest, jak sama nazwa wskazuje, testowanie obecnych na rynku produktów i publikacja wyników testów. Drugim (a w zasadzie pierwszym) oprócz dotacji budżetowej źródłem finansowania fundacji jest sprzedaż tych właśnie wyników testów. Dofinansowanie budżetowe ma być wyłącznie rekompensatą za zakaz publikowania reklam.

Fundacja wydaje sporo:

Logo Test Źródło: Wikipedia	Miesięcznik Test, zawierający właśnie testy produktów. Wydawany jest już od 1966 roku i rozchodzi się średnio w nakładzie ponad 500.000 egzemplarzy. Zdecydowana większość nakładu (432.000) sprzedawana jest w prenumeracie. Oprócz regularnego miesięcznika wydawane są wydania specjalne zawierające testy pogrupowane tematycznie i roczniki z wszystkimi testami wykonanymi w danym roku.
Logo Finanztest Źródło: Wikipedia	Miesięcznik Finanztest, w którym publikowane są testy i porady dotyczące lokat, ubezpieczeń i podatków. Pismo to pojawiło się na rynku w roku 1991 i jego nakład jest niższy - ok. 250.000 egzemplarzy (z czego 205.000 w prenumeracie). Tu też są wydania specjalne i roczniki.
Książki	Fundacja wydaje sporo książek poświęconych omówieniu jakiejś grupy produktów. Na przykład była taka, w której przeanalizowano dużą grupę leków bezreceptowych oceniając, co działa na pewno, co ma szanse działać, a co jest tylko nabijaniem kasy. Mimo że drogie, warto kupić.

Fundacja Warentest bardzo dba o swoje dobre imię a zwłaszcza o to, aby nie powstał nawet cień podejrzenia o stronniczość lub zależność od jakiejkolwiek firmy. Nie zamieszcza na przykład w swoich publikacjach jakichkolwiek reklam (poza reklamami własnych wydawnictw).

Podobnie wysokie standardy obowiązują przy testach. Towary do testów zawsze są kupowane anonimowo w kilku sklepach w różnych rejonach kraju. Testy wykonywane zlecane niezależnym, specjalistycznym instytutom naukowym. Test użytkowania przeprowadza odpowiednio pod względem statystycznym dobrana grupa amatorskich testerów. Metodologia testów i kryteria oceny są zawsze publikowane i jest to bardzo interesująca lektura, przynajmniej dla inżyniera.

Zdarza się, że jakiś producent poczuje się niesprawiedliwie oceniony, niektórzy idą z tym nawet do sądu, ale tylko wyjątkowo sąd przyznaje im rację. W zdecydowanej większości wypadków okazuje się, że ocena była uzasadniona. Właściwie w ostatnich 20 latach to chyba tylko dwa razy fundacji zdarzyła się poważniejsza wpadka: raz gdy w tabelce zrobionej w Excelu, w której oceniali jakieś ubezpieczenia coś im się pomieszało i wyniki były błędne, drugi raz gdy oceniali bezpieczeństwo stadionów na Mundial 2006 i ich zastrzeżenia rzeczywiście były niesłuszne a opierały się na błędnych pomiarach.

Każda taka wpadka to dla prasy, radia i telewizji omalże breaking news, dostaje im się wtedy od wszystkich. To jest dopiero nacisk. Ale z drugiej strony fundacja ma nieprawdopodobny wpływ na rynek - pamiętam że w początku lat 90-tych producenci chwalili się na plakatach gdy otrzymali ocenę befriedigend (zadowalający). Dziś produkt który otrzyma taką ocenę nierzadko wypada z rynku!

Testy fundacji można nabyć w różny sposób. Na przykład kupując ich pismo. Ale oczywiście akurat gdy potrzebny jest test jakiejś grupy produktów to w aktualnym numerze go nie ma. Można pismo zaprenumerować, ale jest lepsza i tańsza metoda: Wszystkie testy i artykuły są dostępne w sieci. Jest jednak drobny haczyk: Nowsze testy są płatne. Cena jednego artykułu wynosi od 0,50 do 2 Euro. Jak potrzeba jeden, czy dwa, to nie ma sprawy, ale wzięłoby się jeszcze o tym, albo o tamtym...

W takiej sytuacji trzeba podejść inaczej. Trzeba zapłacić za ograniczony tylko czasowo dostęp do archiwum. W tej chwili kosztuje to 7 Euro za miesiąc, wcześniej oferowano dwie godziny za parę euro, ale w dobie szybkiego internetu to nie był dla fundacji dobry interes. Przez te dwie godziny można było sobie ściągnąć wszystko, co podeszło i jak leci, a poczytać dopiero później.

Logo Ökotest Źródło: Wikipedia

Fundacja ma też prywatnego konkurenta - pismo "ÖKO-TEST". Ale ja ich nie cenię. Oni robią swoje testy maksymalnie tanio i w praktyce ograniczają się do analizy chemicznej na zawartość szkodliwych substancji + absolutnie podstawowy test użytkowania. O ile przy żywności albo kosmetykach byłoby to jeszcze mniej więcej OK, to ocena na przykład tornistra na tej podstawie nie jest jakaś szczególnie miarodajna. Bardziej złożonych produktów, na przykład elektroniki nie testują wcale. Więc jeżeli na produkcie widzicie dobrą ocenę ÖKO-TESTu to nie znaczy, że ten produkt jest dobry. Znaczy to najwyżej, że jest nieszkodliwy dla zdrowia.

Na koniec jeszcze anegdota: Pamiętam że w początku lat 90-tych fundacja przetestowała różne prezerwatywy, w tym również produkcji polskiej (nie pamiętam dokładnie skąd im się wzięła akurat polska, ale chyba postanowili zrobić porównanie ponadregionalne). Polska prezerwatywa wypadła w teście bardzo źle, i jakaś pani z polskiego ministerstwa zdrowia publicznie w radiu wysuwała w stosunku do fundacji zarzuty o chodzenie na pasku rządu i celową walkę z polskimi producentami. Gdyby powiedziała to w Niemczech, to by wkrótce dostała pozew.