Jeszcze za NRD-owskich czasów intrygowały mnie widywane gdzieniegdzie w tym kraju instalacje, coś w rodzaju płytkich baseników z poręczami, czasem widywało się też grupy ludzi brodzących w nich. Zazwyczaj wiodły do tych brodzików drogowskazy z napisem Kneipp-Bad. Dopiero w czasach Internetu mogłem się czegokolwiek o tym dowiedzieć. A ostatnio naszła mnie ochota na napisanie o tym notki.

Kneipp-Bad Źródło: Wikipedia, Autor: Peng

Otóż jest to rdzennie niemiecki altmed z drugiej połowy XIX wieku. Tak, tak, wiem, Hahnemann też był Niemcem, ale homeopatia rozpowszechniła się na całym świecie, natomiast Kneipp-Medizin poza Niemcami jest mało znana. Do tego stopnia, że w Wikipedii jest poświęcony jej wpis po niemiecku, a z innych języków do dyspozycji jest tylko parę zdań po holendersku.

Chociaż może jestem niesprawiedliwy zaliczając Kneipp-Medizin tak jednoznacznie do altmedu. Historia Kneippa i jego metody różni się dość istotnie od historii Hahnemanna czy Armstronga. Zacznę więc może od opowiedzenia jak to z Kneippem było.

Sebastian Kneipp Źródło: Wikipedia

Sebastian Kneipp urodził się w roku 1821 w Bawarii, w bardzo biednej rodzinie. Tak biednej, że mały Sebastian już od dzieciństwa musiał pracować jako pastuszek i pomagać ojcu w pracy przy krosnach. Potem jeszcze spaliła im się chałupa wraz z całym majątkiem i oszczędnościami i Sebastian musiał iść pracować za posługacza. Na jego szczęście poratował go jego daleki krewny, ksiądz. Przyjął go do siebie, nauczył łaciny i posłał do gimnazjum. Przy okazji młody Kneipp poznał miejscowego pastora, botanika Christopha Ludwiga Köberlina i od niego nauczył się sporo o ziołolecznictwie. Po ukończeniu gimnazjum Kneipp zaczął studiować teologię.

Wkrótce po rozpoczęciu studiów, w roku 1849, Kneipp zachorował na gruźlicę. Ale się nie poddał, tylko jako człowiek już cokolwiek wykształcony poczytał trochę o terapiach. I znalazł trochę starą, bo ponad 100 letnią, książkę „Unterricht von der Heilkraft des frischen Wassers“ (Lekcja o uzdrawiającej sile świeżej wody) Johanna Siegmunda Hahna. Hahn zalecał w niej zimne kąpiele. Kneipp wykąpał się więc kilkakrotnie w lodowatej wodzie Dunaju - i wyzdrowiał.

Większość czytelników blogdebart zauważy tutaj typowy moment, w którym powstaje altmed. Zrobiłem X i choroba zniknęła, więc X działa. Gdyby to zdarzyło się współcześnie to rzeczywiście byłby to taki moment. Ale jest rok 1849, bakteriologia jeszcze nie istnieje, do odkrycia przyczyny gruźlicy jeszcze ponad 30 lat. Na takiej zasadzie działała wtedy medycyna głównonurtowa. Metodologicznie Kneipp i tak był o niebo lepszy niż taki Hahnemann tworzący odjechany, teoretyczny model leczenia podobnego podobnym, albo Armstrong piszący niszowe porno.

Zachwycony metodą Kneipp czyta dalej i trafia na prace Vizenza Prießnitza ze Śląska, tego samego od którego pochodzi polskie słowo prysznic. Prießnitz także stosuje metody Hahna - czyli to musi działać! Zachęcony tym Kneipp próbuje leczyć swoich kolegów ze studiów, a i po studiach leczy kogo się da. Tymczasem zostaje wyświęcony na księdza.

I tu, w roku 1853, następuje interesujący zwrot akcji - medycyna głównonurtowa kontratakuje: Kneipp zostaje oskarżony o udzielanie pomocy medycznej bez wymaganych uprawnień, czyli znachorstwo (Kurpfuscherei).  Kneipp musi zapłacić kare pieniężną, ale nie zraża go to - jeszcze na sali sądowej podaje sędziemu sposób na jego podagrę.

W następnym roku kontratakuje big pharma - pewien aptekarz zaskarża Kneippa o "działanie na szkodę działalności gospodarczej" (Gewerbebeeinträchtigung und Schädigung). Kneipp przed sądem tłumaczy się, że pomaga tylko ludziom którym aptekarze i lekarze nie byli w stanie pomóc i takim, którzy nie mają na lekarza pieniędzy. Sąd nie uznaje tych argumentów i każe Kneippowi podpisać oświadczenie, że "nie będzie już pomagał również takim nieszczęśliwcom, którzy podobno nie znaleźli pomocy u lekarzy".

Kneip łamie słowo już w tym samym roku - wybucha epidemia cholery, więc nie może stać bezczynnie. Stosuje swoje metody i już wkrótce szczyci się uratowaniem od niechybnej śmierci 42 osób. Dziś zapytalibyśmy: A jaka była śmiertelność w grupach leczonych i nie leczonych przez niego - cholera, nawet nie leczona, nie jest przecież śmiertelna w 100% wypadków - ale taka metodologia nie jest jeszcze w powszechnym użyciu. Kneipp zostaje uznany za bohatera i przeniesiony na wyższe stanowisko - spowiednika - do klasztoru w Wörishofen. W następnych latach zamienia klasztor w modne i słynne na świecie uzdrowisko, pisze swoją książkę (Meine Wasserkur - Moja kuracja wodą) i - nie ukrywajmy - tłucze kasę. Staje się tak sławny, że zostaje przyjęty przez papieża Leona XIII, który też daje się leczyć jego metodą.

Śmierć Kneippa w 1897 jest też taka altmedowa - Kneipp ma szybko rosnącego guza w jamie brzusznej, ale leczy się wyłącznie swoimi metodami, aż do końca odrzucając propozycje dającej niejakie szanse na wyleczenie operacji.

A na czym właściwie polega Kneipp-Medizin? Nie jest ona w sumie aż taka głupia. Kneipp wymyślił, że można wykorzystywać naturalne reakcje organizmu w celach terapeutycznych. Czyli: jak na przykład polejemy się zimną wodą to nas to zahartuje, a jak wtedy jesteśmy chorzy to łatwiej zwalczymy chorobę. Czy coś w tym guście. Dziś brzmi to dość wątpliwie, ale i tak o wiele sensowniej niż potrząsanie po dziesięć razy w każdej osi roztworem ze zderzaka samochodu który pacjenta potrącił. Kneipp opierał swoją terapię na pięciu filarach (Säulen):

• Najważniejsza była terapia zimną wodą. Polewanie ciała, okłady, kąpiele, brodzenie, picie wody itd. UWAGA: Picie wody według zasad Kneippa nie ma nic wspólnego z leczeniem wodami mineralnymi lub leczniczymi. Kneipp kazał tylko pić wodę gdy się czuje pragnienie, ale nie pić jej za dużo. TUTAJ link do uroczego obrazka z ostatniej książki Kneippa - Mein Testament für Gesunde und Kranke (Mój testament dla zdrowych i chorych).
• Kneipp uważał, że to co złe przychodzi do organizmu z zewnątrz, więc drugim filarem była zrównoważona, zdrowa dieta i wietrzenie pomieszczeń.
• Trzeci filar to ruch - zwłaszcza chodzenie boso bo zimnym - po łące pokrytej rosą albo po śniegu.
• Ponieważ Kneipp znał się na ziołolecznictwie, to używał tych metod jako czwartego filara.
• Last but not least Kneipp stosował coś, co nazwał Ordnungsterapie (mniej więcej terapia porządkująca) - uczył umiaru i porządku w życiu. Znaczy żeby się na przykład nie przejadać i nie głodzić, trzymać pewnych zasad i żyć w sposób spokojny i uporządkowany.

Autorskim wkładem Kneippa było połączenie tych pięciu elementów - bo każdy z nich z osobna był przecież znany już wcześniej. Prawda że nie jest jakoś strasznie źle? W tamtych czasach niektóre z tych punktów były niewątpliwie postępowe i pozytywne - kąpiele pomagały w zachowaniu higieny, a ponieważ woda miała być zimna to łatwiej było szerzyć higienę wśród biedaków. Propagowanie zrównoważonej diety nie było złe, a ruch, umiar, porządek, odpowiedni ubiór i wietrzenie też niektórym na pewno pomagały.

Logo Kneipp-Bund Żródło; Kneipp-Bund

Próbowano badać (w Niemczech oczywiście, gdzieżby indziej) skuteczność terapeutyczną metod Kneippa współczesnymi nam metodami. No i żadnych niespodzianek - terapeutycznie to jest nic nie warte. Mimo to Kneipp-Medizin jest w Niemczech nadal popularna - do dziś istnieje tu około 600 Kneipp-Vereine zrzeszonych w Kneipp-Bund, mających w sumie około 160.000 członków. I oni faktyczne brodzą w zimnej wodzie (jak mają odpowiedni basenik oczywiście), polewają się zimną wodą i chodzą boso po rosie i śniegu. Poza tymi, przyznajmy że w porównaniu z takim piciem sików łagodnymi zboczeniami, to jest już całkiem normalnie - gimnastyka, zrównoważona dieta, zioła i równowaga duchowa. W odróżnieniu od wielu nam współczesnych altmedowców Kneipp nie uważał swojej metody za wykluczającej stosowanie jednocześnie medycyny klasycznej, stąd dziś nawet lekarze nie mają wielkiego problemu  etycznego z przynależnością do Kneipp-Verein.

Teraz wnioski z historii Kneippa:

• Około 150 lat temu sądownictwo (przynajmniej w Niemczech) nie miało problemu z tępieniem altmedu. Wystarczały paragrafy o znachorstwie i zakazie leczenia niecertyfikowanego (Kurierverbot). Nawet gdy podsądny był księdzem. Niestety zakazy te zostały mocno rozmiękczone, a za Hitlera wprowadzono obowiązująca do dziś ustawę o Heilpraktikerach (nie bardzo znajduję odpowiednie słowo polskie, powiedzmy uzdrowicielach-praktykach), która pozwala na leczenie przez niefachowców po rejestracji w odpowiednim urzędzie. Przy rejestracji sprawdza się tylko, czy dany rodzaj działalności nie stwarza bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia publicznego (cokolwiek by to miało oznaczać). Nie jest wymagane jakiekolwiek specjalistyczne wykształcenie (wystarcza ukończenie Hauptschule, czyli szkoły średniej najniższego poziomu, jak do robienia łopatą!), jest egzamin z ogólnej wiedzy o człowieku i podstaw medycyny ale zdaje się niezbyt trudny.
• Historia Kneippa jest typowa dla wieku XIX i jednocześnie dla współczesnego altmedu. Współczesny altmed mentalnie i metodologicznie tkwi w połowie wieku XIX. W połowie, bo już koniec XIX w. to początek wielkich sukcesów mikrobiologii, korzystającej z metodologii nam współczesnej.
• Nawet taki stosunkowo łagodny altmed jak Kneipp-Medizin może być szkodliwy - bo pociąga za sobą przyzwolenie dla "ostrego" altmedu. Szefowa Kneipp-Bundu, pani Marion Caspers-Merk, wypowiada się na przykład publicznie i jednoznacznie przeciwko skreśleniu homeopatii z listy świadczeń refundowanych kas chorych.
• Nawet gdy twórca jakiegoś altmedu głęboko w stworzoną przez siebie metodę wierzy (a w przypadku Kneippa nie ma co do tego wątpliwości), nie zabezpiecza go to przed jego własną chciwością. Kneippa, propagującego w ramach Ordnungsmedizin umiar, ostro krytykowano za chciwość i żądzę zysku.
• Na szczęście dla altmedowców czasy zmieniły się na tyle, że nie grozi im już raczej bezpośrednia, fizyczna agresja. Kneippowi jego przeciwnicy podpalali budynki.

Dziś wejdę na działkę Barta i napiszę o urynoterapii. Przyznam się od razu, że to wpływ odcinka Quarks & Co sprzed kilku tygodni. TUTAJ można zobaczyć jego fragment.

Popularność urynoterapii w Niemczech zaczęła się stosunkowo niedawno od książki pewnej dziennikarki, niejakiej Carmen Thomas. Dziennikarka ta pracowała przez wiele lat w telewizji WDR. Pani Thomas prowadziła, jako pierwsza kobieta, już w 1973 roku audycję sportową, jednak szybko została z niej wysiudana po tym jak przekręciła nazwę drużyny Schalke 04 - powiedziała Schalke 05. Od razu widać, że nie miała odpowiednich kwalifikacji. Potem przez 20 lat prowadziła audycje radiowe na żywo z udziałem słuchaczy.

WDR ma bardzo mocny dział naukowy - Quarks & Co, Die Sendung mit der Maus, Wissen macht Ah!, Kopfball - to wszystko (i jeszcze więcej) to właśnie WDR. Wygląda na to, że pani Thomas pozazdrościła kolegom i koleżankom z redakcji naukowej i też napisała książkę popularno-naukową (a nawet kilka, ale to inny temat). Pod tytułem "Ein ganz besonderer Saft - Urin" ("Bardzo szczególny sok - uryna"). Temat wziął się z tych audycji na żywo, zdaje się że ktoś z przypadkowych gości (audycje były robione na mieście, rozmówców brała z ulicy) coś na ten temat opowiedział i spotkało się to z żywą reakcją słuchaczy. Książka odniosła niesamowity sukces, szło wydanie za wydaniem i dodruk za dodrukiem. I oczywiście pojawiła się też zaraz cała masa naśladowców (Niemcy mają na to śliczne słowo Trittbrettfahrer - to taki, co jedzie pojazdem komunikacji miejskiej stojąc na zewnętrznym stopniu i oczywiście nie płacąc za bilet), wydających swoje książki na ten sam temat. Było to niedawno - 1993.

Carmen Thomas - Ein ganz besonderer Saft - Urin Żródło: Amazon

Pani Thomas i jej naśladowcy zalecają leczenie literalnie wszystkiego moczem. Własnym. Stosowanym zewnętrznie i wewnętrznie. Na ból gardła - przepłukać je moczem. Na problemy skórne - natrzeć moczem. Na choroby układu pokarmowego - pić mocz. Na choroby wewnętrzne - zastrzyki podskórne z moczu. Po takim poświęceniu każda choroba musi przejść.

Piewcy urynoterapii powołują się na tradycje tradycyjnej medycyny indyjskiej i europejskiej. W Quarks & Co sprawdzili te informacje. Udali się do Hindusa, niejakiego  S.N. Gupty, szefa Ayurveda-College w Nadiad w północnych Indiach. I on się roześmiał i stwierdził, że nie wie dlaczego wszyscy w Europie pytają właśnie o to, bo w Ajurwedze jest mowa tylko o moczu krowim używanym do produkcji leków, ale nigdy jako główny składnik czynny.

Doktor Johannes G. Mayer z uniwersytetu w Würzburgu, zajmujący się badaniem dawnej medycyny klasztornej wskazał też europejskie źródło urynoterapii - książkę Christiana Franza Paulliniego "Die heilsame Dreck-Apotheke" (Lecznicza apteka odchodów) z roku 1696, napisaną po niemiecku, a nie jak książki naukowe tego okresu po łacinie. Książka ta zaleca używanie moczu i kału zwierząt do leczenia bardzo różnych schorzeń, ale ani razu nie wspomina o użyciu do czegokolwiek moczu ludzkiego. (TUTAJ dla zainteresowanych opracowanie na ten temat). Paulini nie był głupi, pracował według przyjętych w tamtych czasach zasad a swoją książkę kierował do biedniejszych warstw społeczeństwa, ludzi których nie stać było na leczenie według standardów ówczesnej big pharmy. Która to big pharma nie odbiegała przecież aż tak bardzo poziomem od proponowanych altmedowych zamienników.

Paullini - Dreck Apotheke Żródło: Wikipedia

Jak z tego widać przeciętny czubek czegoś takiego jak picie własnych sików nie wymyśli, do tego potrzeba prawdziwie zboczonego świra. Któż to był?

Wszystkie publikacje o piciu własnego moczu odwołują się do jednej tylko książeczki niejakiego Johna W. Armstronga, Brytyjczyka mieszkającego w USA. I to właściwie wszystko, co o nim wiadomo. Nikt, również tłumaczka jego książki na niemiecki, nie wie kiedy się urodził, kiedy zmarł, jakie miał wykształcenie, kim był z zawodu, ani nawet jak wyglądał.

No i ten Armstrong zinterpretował sobie cytat z Księgi Przysłów, wers 5,15: "Pij wodę z własnej cysterny, tę, która płynie z twej studni." To jest w kawałku o wierności małżeńskiej, czaicie te erotyczne metafory, ale żeby zinterpretować to jako zalecenie picia własnego moczu, a nie radę żeby bzykać tylko własną żonę, to już trzeba być prawdziwym zbokiem. W końcu parę wersów dalej jest powiedziane wprost (Prz.5,19-20) "¹⁹Przemiła to łania i wdzięczna kozica, jej piersią upajaj się zawsze, w miłości jej stale czuj rozkosz! ²⁰Po cóż, mój synu, upajać się obcą i obejmować piersi nieznanej?" Moja wyobraźnia erotyczna nie jest w stanie połączyć tego picia własnych sików z upajaniem się nie swoimi piersiami. Ale może jestem zbyt mieszczański żeby to docenić?

J.W. Armstrong - The Water Of Life Źródło: Amazon

Po dokonaniu tak odważnej interpretacji Pisma Armstrong zabrał się za leczenie samego siebie. Zaaplikował sobie 45-dniowy post, podczas którego pił tylko wodę i własny mocz. Dzięki temu wyleczył się z leczonej wcześniej przez dwa lata i uznanej za nieuleczalną gruźlicy. Potem postanowił się tą rewelacyjną kuracją podzielić z innymi potrzebującymi i zaaplikował ją skutecznie tysiącom pacjentów. Mamy na to jego słowo i to pisane - w 1944 roku opublikował on swoje doświadczenia w książce pod tytułem "The Water of Life".

Zauważmy, że szarlatani opisywani przez Barta zazwyczaj dochodzili do swoich niekonwencjonalnych metod leczniczych przez obserwacje i wnioskowanie. Zgoda że wnioskowanie było często błędne a obserwatorom brakowało podstawowej wiedzy, ale coś próbowali myśleć. Nawet Hahnemann tworząc homeopatię miał jakieś koncepcje teoretyczne wynikające z - niedoskonałych - ale obserwacji i wyciągał - błędne - ale wnioski. A ten tutaj za całą podstawę miał perwersyjną interpretację wyrwanego z kontekstu cytatu ze Starego Testamentu.

Naśladowcy Armstronga posuwali się do tego, że uważali jakiekolwiek diagnozowanie schorzeń za nieistotne i niepotrzebne. Według nich stosowanie własnego moczu pomaga na wszystko, więc po co się niepotrzebnie męczyć jakimś ustalaniem przyczyn.

Kiedy jednak zatrudnimy podstawową logikę do analizy urynoterapii to od razu obudzą się wątpliwości. Przecież własny mocz to właśnie te substancje, których organizm chce się pozbyć. Dlaczego wprowadzać mu je z powrotem? Jak połączymy rurę wydechową samochodu z kolektorem ssącym, to silnik długo nie popracuje. Oczywiście picie własnego moczu przedłuża życie górnikom zasypanym w kopalni, ale to jakby nie ten sam przypadek i inna skala czasowa. O wartości moczu i kału innych gatunków można dyskutować (popijając kawą kopi luwak) - mogłyby one ewentualnie zawierać coś dla człowieka wartościowego, ale o wartości własnego raczej nie. No i oczywiście nie istnieje żadne wiarygodne badanie potwierdzające skuteczność takiego leczenia.

Ktoś powie: Ale przecież nawet big pharma używa ludzkiego moczu! I owszem. Ekstrahuje się z niego na przykład hormony. No i nie podaje się ich akurat tym, od których ten mocz został pozyskany. To w żaden sposób nie daje się zakwalifikować jako urynoterapia.

No dobra, wróćmy do Niemiec. Miłośnicy opisywanej perwersji zrzeszają się w Deutsche Gesellschaft für Harntherapie e.V. i muszę z przyznać że niewielu jest tam lekarzy. Stosują to prawie wyłącznie Heilpraktikerzy - to tacy zatwierdzeni urzędowo niefachowcy od leczenia (to też skandal, muszę strzelić o tym notkę). Ponieważ, w odróżnieniu od innych terapii alternatywnych, tutaj "lek" jest z definicji darmowy, to zarabianie na tym jest trudniejsze. Można najwyżej brać za książki, wykłady, szkolenia i wizyty. Wydaje mi się, że trochę ta mania Niemcom przeszła - używane książki pani Thomas można kupić na niemieckim Amazonie za mniej niż euro, natomiast na amerykańskim książka Armstronga, również używana, nie schodzi poniżej dziesięciu dolarów.

Powiedzcie sami, czy dalibyście się namówić anonimowemu łosiowi z Internetu na regularne pijanie własnych sików? Skąd więc tylu ludzi dających się namówić anonimowemu, dawno zmarłemu i biblijne walniętemu perwertowi z USA? Przecież nawet nie wiadomo tak naprawdę czy on to pisał na poważnie, czy nie jest to niszowe porno, coś jak "Justyna" markiza de Sade (z góry przepraszam markiza za porównanie).

Uzupełnienie: TUTAJ część The Water of Life na google.books.