Dyskusja u WO skłoniła mnie wreszcie do napisania notki na temat upadku prasy papierowej w Niemczech. Nosiłem się z tym od dawna, ale nie chciało mi się robić researchu. No ale notka wreszcie jest.

Temat omówię na przykładzie Frankfurter Rundschau. Najpierw trochę historii.

Frankfurter Rundschau było pierwszą gazetą powojenną w sektorze amerykańskim, a drugą w całych Niemczech - wydawanie w Niemczech gazety do 1949 roku wymagało uzyskania licencji od władzy okupacyjnej. Pierwsze wydanie FR poszło 1. sierpnia 1945. Gazeta miała profil zdecydowanie lewicowy. Wkrótce - 15.04.1946 dla równowagi pojawiła się pierwsza frankfurcka gazeta o profilu konserwatywnym - Frankfurter Neue Presse. Trzecią frankfurcką gazetą była popołudniówka Abendpost (1948), a czwartą Frankfurter Allgemeine Zeitung (1949). Ta gazeta jest znowu zdecydowanie liberalno-konserwatywna.

Frankfurter Rundschau

No to mamy komplet. Z biegiem lat gazety te zapozycjonowały się w różny sposób. FAZ stał się gazeta ponadregionalną  z siecią korespondentów zagranicznych, ma największą sprzedaż zagraniczną ze wszystkich gazet niemieckich. Frankfurter Neue Presse (tymczasem należąca do tej samej fundacji co FAZ) ustawiła się regionalnie - ma kilka wydań z różnymi nagłówkami dla okolicznych regionów. Abendpost padł już dość dawno temu - w 1988. Najciekawsza z punktu widzenia #upadekprasypapierowej jest historia Frankfurter Rundschau i teraz zajmiemy się nią bliżej.

Przyznam szczerze, że żadnej z omawianych gazet codziennych nie czytuję. Próbowałem - dawałem się namówić na próbne prenumeraty wszystkich trzech tytułów, ale to mi nie leży. Te gazety są strasznie grube, nie mam czasu tyle czytać, a większość artykułów mnie w ogóle nie interesuje. Praktyka jest taka, że w domu gromadzi się nie przeczytana makulatura. Jak miałbym płacić, to tylko za wybraną część kontentu i nie na papierze. Żeby nie było że i tak bym nie kupił - zdarza mi się płacić za dostępny również na papierze kontent z sieci - kupuję na przykład potrzebne mi testy ze Stiftung Warentest. Mam też konta na paru systemach mikropłatności, więc technicznie to nie jest dla mnie problem.

FR, podobnie jak FAZ ustawiła się ponadregionalnie, jednak nie miała tak dużych sukcesów jak konkurentka. Ale jeszcze gdy przyjechałem do Frankfurtu (1999) szło jej nieźle. Dużą część sprzedaży robiły jej ogłoszenia drobne - na przykład powszechna opinia była taka że jak ktoś szuka mieszkania powinien kupić FR, wydanie piątkowe po 12 (bo wydanie przed i po godzinie 12 były różne). Rzeczywiście ogłoszenia z działki nieruchomości były tam najlepsze.

No ale pamiętamy, co się stało potem - w branży ogłoszeń drobnych pozamiatał Internet. Najbardziej trafiło to gazety czysto ogłoszeniowe - w rodzaju Das Inserat - musiały one całkowicie zmienić model biznesowy i połączyć się w grupy. Ale przejście ogłoszeń drobnych do sieci odebrało też sporą część przychodów gazetom codziennym. Do tego spadły też dochody z reklamy. FR zaczęła mieć poważne problemy finansowe.

Redakcja Frankfurter Rundschau

Kolejny cios przyszedł ze strony gazet bezpłatnych, które akurat wtedy zaczęły się pojawiać. To w ogóle temat na osobną notkę, większość z tych gazet nie jest warta papieru na którym jest drukowana, ale niektóre z nich lepiej informują o tym co się dzieje w bezpośrednim sąsiedztwie niż te duże i znane gazety płatne.

No i pojawił się też bezpłatny kontent z sieci. Czynniki te dotyczyły oczywiście wszystkich trzech frankfurckich gazet, ale najbardziej trafiło to FR. Początek ostrego kryzysu przypadł na rok 2003, akurat wtedy poznałem pewnego redaktora działu kulturalnego FR, więc mam trochę insider knowledge. Tak dokładnie to moja żona poznała jego niedawno poślubioną żonę, Polkę. No i tak się trochę towarzysko spotykaliśmy.

FR powoli traciła płynność, uzyskała jednak gwarancje bankowe od landu. Problem polegał jednak na tym, że land jest rządzony przez CDU, więc gwarancje landu bardzo osłabiały wiarygodność lewicowej linii gazety. W związku z tym w roku 2004 90% udziałów w gazecie nabył holding medialny należący do SPD. W planie było jednak pozbycie się chociaż części tych udziałów, żeby w ciągu dwóch lat zejść poniżej 50%. Ale najpierw trzeba było ratować FR przed bankructwem. Na początek wzięto się za zwalnianie pracowników. W ciągu trzech lat z 1700 zostało ich tylko 750. Matthias opowiadał trochę historyjek o wydarzeniach w redakcji, a wkrótce miał dość tego nacisku i z żoną przenieśli się do Polski. Teraz uczy w Polsce niemieckiego i jest zadowolony. No ale on był typem podróżnika, nie za bardzo przywiązanego do bezpieczeństwa i stabilizacji.

W 2006 większość udziałów w FR kupiło wydawnictwo M. DuMont Schauberg, posiadające kilka innych niemieckich tytułów regionalnych (np. Berliner Zeitung, Kölner Stadtanzeiger, Mitteldeutsche Zeitung i trochę drobniejszych). Koncepcja wydawcy jest taka, że część działów będzie wspólna dla wszystkich tych gazet, a każdy z tytułów będzie miał tylko swoją redakcję regionalną. Dla redukcji kosztów FR zamieniła swoją dotychczasową siedzibę na tańszą, w kwartale o którym miałem już notkę. Wymieniono też naczelnego. I tak udało im się na razie uciec grabarzowi spod łopaty.

Redakcja Frankfurter Rundschau

I teraz następuje najciekawsze: Co FR robi żeby przeżyć.

Najpierw zmienili format. Zrezygnowali z wielkich płacht i przeszli na znacznie mniejszy format tabloidowy. Niby nic wielkiego, ale w komunikacji miejskiej czyta się wygodniej. Za ten pomysł dostali nawet jakieś branżowe nagrody, podobno młodsi czytelnicy kupują taką gazetę chętniej.

Drugim posunięciem było obniżenie kosztów przez likwidację czterech wydań regionalnych (z siedmiu).

Nie wiem, czy można to uznać za "posunięcie", czy raczej jego brak, ale FR to jedyna gazeta którą jeszcze sprzedają gazeciarze na ulicy. Stoją na skrzyżowaniach ze światłami i sprzedają FR kierowcom. Inne gazety już dawno się z tej formy sprzedaży wycofały.

Teraz uwaga: Frankfurter Rundschau oferuje różne warianty prenumeraty elektronicznej. Najpierw dla porównania cena prenumeraty miesięcznej na wydanie papierowe: 34,75 EUR.

Prenumerata w aplikacji na iPada albo pada z Androidem kosztuje 17,99 EUR miesięcznie. Nie wszystkie artykuły są dostępne w ten sposób. Ich app dostał parę branżowych nagród i podobno jest najlepszą aplikacją gazetową w Niemczech.

Jest też wariant, do którego dokładają iPada2 w wybranej wersji. Kosztuje to miesięcznie 29,90 EUR (umowa na minimum 2 lata) + jednorazowa dopłata do sprzętu (w najtańszej wersji WiFi 99 EUR).

Można też mieć j.w. + papier, kosztuje to miesięcznie 56,40 EUR (tak samo 2 lata i dopłata do sprzętu).

Jest też abonament elektroniczny zwany ePaper, jest to w zasadzie PDF w layoucie takim samym jak papier, dzięki niewielkiemu formatowi gazety daje się to nawet czytać na ekranie. Kosztuje to 21,95 EUR, dla prenumeratorów papieru w cenie prenumeraty.

Część artykułów dostępna jest darmowo w sieci, również w wersji mobile. Strony ich mają układ, jakiego nie lubię - upstrzone zajawkami i tytułami, nic sensownie znaleźć nie można. Koncepcja podobna nieco do stron Rzeczpospolitej.

Nie znajduję danych co do opłacalności wydania elektronicznego, ale FR jako całość zrobiło w 2010 19 milionów euro na minus. Wydawca zwolnił w związku z tym jeszcze 44 redaktorów i gazeta stała się jeszcze bardziej przystawką do Berliner Zeitung. Ale wydawca wydanie elektroniczne liczy chyba inaczej - Frankfurt będzie przygotowywał wydania sieciowe dla wszystkich jego gazet, na razie to tylko taki rozbieg.

Czyli papierowe Frankfurter Rundschau upadnie, to tylko kwestia czasu. Tak w zasadzie to już jest zombie. Jak będzie z płatnym kontentem w sieci - zobaczymy.