Gdzieś między Polską a Niemcami, a szczególnie w NRD

Żegnaj NRD (3): Droga na Zachód przez Wschód

Jak już wspomniałem w poprzednim odcinku, moje kontakty z NRD w latach 70-tych i wczesnych 80-tych ograniczały się do jeżdżenia na zakupy, oglądania telewizji i uczenia się niemieckiego w szkole. Jak się więc stało że wylądowałem w NRD? Jak to zwykle w życiu - przypadek.

Kiedy zbliżał się już koniec liceum trzeba było podjąć decyzję - co dalej. Interesowałem się wtedy intensywnie elektroniką i komputerami, z tym że komputerami raczej teoretycznie. ZX-81 można było zobaczyć co najwyżej w telewizji, książek i innych materiałów po polsku jeszcze nie było, żeby się czegokolwiek dowiedzieć tłumaczyłem sobie z czeskiego cykl artykułów o 8080 z pisma "Amatérské rádio" (mam ten zeszyt z tłumaczeniem do dziś). Pisałem na papierze programy w assemblerze, bez szans na puszczenie ich gdziekolwiek. Moim marzeniem było studiowanie elektroniki na Politechnice w Warszawie.

Dostanie się na studia w tych czasach nie było tak łatwe jak dzisiaj. Dziś tak naprawdę to wystarczy zapłacić i jakieś miejsce na jakichś zasadach się znajdzie. Wtedy nie - trzeba było zdać egzamin, a ponieważ papiery można było złożyć tylko na jedną uczelnię to w przypadku niepowodzenia robił się spory problem. Studia płatne, gdzie biorą wszystkich praktycznie bez odsiewu jeszcze nie istniały. Do tego jeszcze liczyły się punkty za pochodzenie - a ja, mały żuczek z prowincjonalnego Szczecina miałem za rodziców inżynierów.

Pewnego razu w szkole pojawił się poprzednioroczny maturzysta i zachęcał do studiowania za granicą. Opowiadał o własnych doświadczeniach na studiach w NRD, w Ilmenau, na informatyce. Jako maminsynek który nigdy nie był nawet na koloniach, tylko zawsze na wczasach z rodzicami, nawet nie rozważałem wyjazdu na studia za granicę. Wymyśliłem natomiast inną koncepcję: Ponieważ egzaminy na studia zagraniczne miały być wcześniej niż na studia krajowe, to złożę papiery też tam i będę miał trening przed tym właściwym egzaminem. Namówiłem na taką akcję jeszcze trzech kolegów z klasy, załatwiliśmy wszystkie formalności, trzech z nas wybrało uczelnię w Ilmenau (na której studiował kolega namawiający) czwarty, świetny matematyk, wybrał informatykę (taką bardziej matematyczną) na uniwersytecie w Dreźnie. No i pojechaliśmy na egzaminy. Na wschód. Do Radomia. Nawiasem mówiąc z klasy jeszcze dwóch kolegów pojechało na germanistykę do Lipska (ale jako laureaci olimpiady przedmiotowej nie zdawali egzaminów), jeden w następnym roku pojechał studiować w ZSRR a jeszcze jeden na medycynę do Rostoku.

W Radomiu, na Wyższej Szkole Inżynierskiej, odbywały się centralne egzaminy na zagraniczne studia techniczne. Do różnych krajów bloku (ZSRR, NRD, Czechosłowacja, Węgry i nie pamiętam co jeszcze). Egzamin trwał chyba 3 dni, pisemny z matematyki, fizyki i niemieckiego. Zakwaterowanie w standardowym akademiku, jedzenie w stołówce w której w ogóle nie było noży (smarowanie chleba masłem przy pomocy trzonka łyżki to traumatyczne przeżycie). Radio z kołchoźnika nastawiane centralnie przez panią z dyżurki (ponieważ do wyboru był tylko PRII i PRIII, nie był to aż taki problem). No ale czasy były ogólnie ciężkie. Nawet na wczasach sztućce dostawało się do użytku za pokwitowaniem.

No i, całkowicie niespodziewanie, wszyscy się dostaliśmy. A ponieważ lepszy wróbel w garści, to również wszyscy zdecydowaliśmy się jechać. Tylko jeszcze trzeba było odbębnić prawie dwutygodniowy obóz przygotowawczy, również w Radomiu.

Na obóz przygotowawczy przyjechaliśmy lepiej przygotowani, to znaczy z własnymi nożami. Obóz składał się przede wszystkim z wykładów, czasem nudnych, czasem bardzo interesujących. Najbardziej zapadł mi w pamięć wykład jakiegoś ówczesnego członka KC PZPR na temat społecznego odbioru religii w Polsce i różnych krajach bloku. Spodziewałem się nachalnej, prymitywnej propagandy, tymczasem wykład był po prostu świetny - rzeczowy, fachowy i interesujący. Oprócz tego z każdej uczelni pojawił się polski student z wyższego roku jako opiekun grupy (i oczywiście żeby jako pierwszy poznać dziewczyny). Pamiętam jeszcze koncert Daabu (bardzo fajny) i grupową wycieczkę po okolicy. Na wycieczce jedliśmy obiad w jakiejś wiejskiej knajpie, opiekun grupy poprosił na koniec o rachunek i usłyszał: "Jaki rachunek!? Tu trzeba pieniędzy!". Bywaliśmy też grupowo w kinie, oglądaliśmy na przykład "Ucieczkę z Alcatraz" z Clintem Eastwoodem (nawiążę do tego w jednym z następnych odcinków). Film był co prawda sprzed pięciu lat, ale wtedy jak na zachodni film w kinach była to świeżynka.

Obóz przetrwaliśmy, następne spotkanie w Warszawie, bezpośrednio przed wyjazdem. I znowu na Zachód przez Wschód - 525 km na wschód, w Polskę, żeby pojechać 450 km na południowy zachód. I oczywiście z tymi wszystkimi bagażami - bo nie można było tak po prostu pojechać sobie do domu po resztę rzeczy, o nie.

Istniało wtedy parę rodzajów paszportów. Podstawowym był paszport turystyczny w kolorze niebieskim, wydawany na wyjazdy turystyczne. Odmiana tego paszportu była zwana "S"-ką, od wydrukowanej na okładce litery S. Nie pamiętam, czy to S pochodziło od "sponsorowany" czy "sportowy", ale paszportów takich używali głównie sportowcy. Drugim typem paszportu był paszport służbowy, w kolorze zielonym, używany do wyjazdów służbowych. Trzecim typem był czerwony paszport dyplomatyczny. Zakres ważności paszportu (ZSRR, kraje socjalistyczne plus Jugosławia minus ZSRR, wszystkie kraje świata) określał całostronicowy stempel. Według dzisiejszych standardów wystarczałoby wsiąść w pociąg i już. Ale w realnym socjalizmie nic nie mogło być proste. Po pierwsze, paszportu nie można było mieć w domu. Paszport dostawało się do ręki krótko przed wyjazdem i zaraz po przyjeździe trzeba go było zdać. Paszporty turystyczne przechowywało odpowiednie dla miejsca zameldowania Biuro Paszportów, podległe zasadniczo Służbie Bezpieczeństwa. Paszporty służbowe przechowywał pracodawca (w moim przypadku Politechnika Warszawska), jak było z dyplomatycznymi nie wiem. Ale w realnym socjalizmie nic nie mogło być nawet tylko trochę skomplikowane. Po drugie z samym paszportem nie można było przekroczyć granicy. Niezbędne było posiadanie Karty Przekroczenia Granicy. Teoretycznie był to taki papierek do celów statystycznych, drukowana na czarno KPG na paszport turystyczny walała się w dowolnych ilościach we wszelakich urzędach. Żeby wyjechać na paszport turystyczny i tak trzeba było mieć jeszcze zaproszenie albo brać udział w wycieczce zorganizowanej. Natomiast swoją prawdziwą, totalitarną naturę pokazywała drukowana na zielono Karta Przekroczenia Granicy na paszport służbowy.

Karta Przekroczenia Granicy na paszport służbowy, PRL, 1988

Karta Przekroczenia Granicy na paszport służbowy, PRL, 1988

Karta Przekroczenia Granicy na paszport służbowy, PRL, 1988

Karta Przekroczenia Granicy na paszport służbowy, PRL, 1988

Zielona KPG nie walała się nigdzie. Teoretycznie powinien wydawać ją pracodawca, będący równocześnie właścicielem paszportu. Nam przysługiwały 4 KPG w roku, ale oczywiście nie można było dostać czterech na raz. Czyli w praktyce za każdym przyjazdem do domu (450 km * 2) musiałem pojechać do Warszawy do Działu Współpracy z Zagranicą Politechniki Warszawskiej (następne 525 km * 2). Zdarzała się możliwość załatwienia karty z innego źródła, ale był w tym następny haczyk: Dostawało się zazwyczaj czysty druk, a do przekroczenia granicy niezbędny był stempel zakładu pracy na nim. A stempel zakładu pracy to trzymano w sejfie albo zapieczętowanym pomieszczeniu razem z teleksem i nie było łatwo namówić kogoś na przyłożenie go do dokumentu, który z definicji wędrował do odpowiedniej komórki SB. Widziałem desperatów stemplujących KPG przy pomocy "Drukarenki", czyli zabawki w której z literek można było złożyć stempelek z napisem, w niczym nie przypominający prawdziwego stempla zakładu pracy.

Międzynarodowy bilet na pociąg, NRD, 1987

Międzynarodowy bilet na pociąg, NRD, 1987

Nadopiekuńczość państwa. Aby wyjechać za granicę trzeba było mieć paszport. Teraz też. Ponieważ obywatel mógł o tym nie wiedzieć, przy zakupie biletu kolejowego pani w kasie sprawdzała posiadanie paszportu. Jakiegokolwiek. Niekoniecznie należącego do osoby kupującej. Bez paszportu nie można było kupić biletu. Nie można i już. Sama idea nie jest może taka zła. Przynajmniej dopóki patrzymy na nią z osobna, bez uwzględnienia pozostałych uwarunkowań. A były one takie:

  • Na większość pociągów jeżdżących za granicę obowiązywały miejscówki.
  • Obłożenie tych pociągów, zwłaszcza w okresie różnych świąt było duże.
  • Paszport można było dostać do ręki najwyżej na parę dni przed wyjazdem.
  • Sam paszport i tak nie wystarczał do wyjazdu.

Skutek był taki, że jak się paszport do ręki dostało, to miejscówek już nie było. Czyli z idei którą może i dałoby się jakoś obronić (żeby obywatel na granicy nie rozczarował się jak, nie przymierzając, Polak zawrócony z lotniska w USA), robiła się jawna szykana potwornie utrudniająca życie i nic nie dająca. Kwintesencja PRL: Zrobimy ci dla twojego dobra tak fajnie, że ci się żyć odechce. Oczywiście trzeba było sobie jakoś radzić, więc można było pożyczyć paszport od kogoś, kto go akurat miał w domu (ale to było trudne, bo przecież prawie nikt nie miał go w domu na stałe), albo po prostu kupić miejscówkę na dowolny dzień, a pojechać i tak w takim terminie w jakim pojechać było trzeba. Czyli konsekwencją sprawdzania paszportów w kasie biletowej było zanegowanie instytucji miejscówki jako takiej. I oczywiście nie istniało żadne sprzężenie zwrotne między rzeczywistością a przepisami - przepisy były z definicji słuszne, a jak nie pasowały do rzeczywistości to tym gorzej dla rzeczywistości. Zresztą to akurat się do dziś nie za bardzo zmieniło. Przykłady z dwudziestu lat RP czytelnik może dośpiewać sobie sam.

Ciąg dalszy w przygotowaniu, jak znajdę chwile czasu to wyciągnę karton z dokumentami i pamiątkami i porobię zdjęcia. Gorzej będzie ze zdjęciami z NRD, robiłem slajdy a nie znam nikogo kto by miał przystawkę do skanowania slajdów.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dotyczy: , , , ,

Kategorie:DeDeeRowo

7 komentarzy

Żegnaj NRD (2): Droga na Zachód i TV

No z tym Zachodem w tytule to chyba trochę przesadziłem. O NRD nie mówiło się Zachód. Bardziej pasowałoby tu podobne słowo czeskie. Jak jeden z moich polskich kolegów ze studiów opowiadał: Mój kolega, Czech, oznajmił pewnego razu "Idę na zachod". Trochę się zdziwiłem, a jeszcze bardziej gdy wrócił już po kilku minutach. Potem się dowiedziałem, że "zachod" to po czesku "toaleta".

Był rok 1980, koniec sierpnia, granica z NRD zamknięta, a ja właśnie rozpoczynałem naukę w liceum. W klasie z rozszerzonym niemieckim. Nauczycielką była Niemka z NRD, z wykształcenia nauczycielka muzyki, w Polsce od dłuższego czasu jako żona Polaka, lekarza chirurga. Rozszerzony niemiecki to było 7 godzin w tygodniu. I tak przez 4 klasy. Nie narzekam, między innymi dzięki temu jestem tu, gdzie jestem. Ale wróćmy do NRD. W tych czasach w budynku w którym z rodzicami mieszkałem była już instalacja zbiorcza dostarczająca wszystkie dwa programy krajowe. Ale w okolicach nadgranicznych każdy chciał mieć więcej niż te dwa, więc na dachach i balkonach rósł las anten systemu Yagi, często dużych, nawet do 21 elementów i ponad 2 m długości. Dwa kanały telewizji NRD chodziły na tym jak złoto, swoją 13-elementową w sprzyjających warunkach odbierałem nawet baaardzo zaszumioną telewizję szwedzką.

NRD znajdowała się stale w rozkroku (żeby nie powiedzieć schizofrenii). Widać go było już w przyjętych standardach transmisji radiowych i telewizyjnych. Przypomnę, że w transmisji radiowej na falach ultrakrótkich istniały wtedy dwa konkurencyjne standardy: Standard CCIR (87,5 – 108 MHz, raster 100kHz) zwany "wysokim" lub "Zachodnim", oraz OIRT ((66 – 74 MHz, raster 10 kHz) zwany "niskim" lub "Wschodnim". Standard CCIR był technicznie lepszy (nie bez powodu używamy go dziś) a pierwsze w Polsce stacje nadające na UKF działały właśnie w tym standardzie. Później w Polsce zapadła decyzja polityczna o przejściu na standard wschodni, natomiast NRD, jako jedyny kraj bloku wschodniego pozostała przy standardzie zachodnim. Dzięki temu NRD-owcy mogli słuchać zachodniego radia po prostu na odbiornikach kupionych w sklepie.

Z telewizją sprawa była bardziej skomplikowana. Podobnie jak w transmisji radiowej, istniały wtedy dwa używane w Europie konkurencyjne standardy telewizji kolorowej: PAL, używany w większości krajów Zachodu, oraz francuski system SECAM. Kraje socjalistyczne nie mogły oczywiście przyjąć ideologicznie niesłusznego systemu PAL, do wyboru pozostał tylko SECAM. Nawiasem mówiąc wschodni SECAM też nie był dokładnie taki sam jak francuski. Na początku wszystko szło jak trzeba, ale wkrótce okazało się, że mało kto w NRD chce kupować krajowe telewizory wyłącznie z systemem SECAM. Oglądanie zachodniej telewizji (oficjalnie zabronione) na czarno-biało nie było warte wydawania pieniędzy na kolorowy telewizor. Cóż było zrobić - trzeba było produkować telewizory dwusystemowe, chociaż wszyscy wiedzieli że PAL służy wyłącznie do czynów zabronionych.

Telewizor RFT

Telewizor firmy RFT (NRD, koniec lat 80-tych XX w.)

A co właściwie było w tej telewizji? Już na pierwszy rzut oka programy NRD-owskie wyglądały inaczej niż polskie. W TVP kolor był zawsze blady i marny (nawet jeszcze w początku lat 90-tych), w NRD-owskiej kolory były ładniejsze i bardziej nasycone. Mieli lepsze kamery po prostu. A co do zawartości merytorycznej:

  • Bardzo dużo sportu. Mnie to akurat nie ruszało, ale niektórych tak.
  • Szlagiery, rewie z muzyką i baletem, znacznie bardziej wystawne niż w TVP.
  • Czasem, częściej niż w TVP, zachodnie filmy. Podobno puszczali je na parę dni przed zaplanowaną emisją w telewizji RFN, żeby im krwi napsuć a przyciągnąć do siebie widzów z zachodu.
  • Piaskowy dziadek, namiętnie oglądany przez dzieci z RFN, jednak słabo konkurencyjny dla Bolka i Lolka albo Reksia.
Piaskowy dziadek.

Piaskowy dziadek (NRD) Źródło: http://www.sandmaennchen.de

To były względne pozytywy. Żadnych killerów, czasem można było spojrzeć. A teraz negatywy:

  • Wiadomości (Aktuelle Kamera) były jeszcze nudniejsze i jeszcze bardziej zideologizowane niż Dziennik Telewizyjny.
  • NRD-owskie filmy co najmniej równie złe jak polskie (albo i jeszcze gorsze).
  • Beznadziejny poziom humoru.
Logo Der schwarze Kanal

Logo Der schwarze Kanal Żródło

I jeszcze najmocniejszy w sensie negatywnym punkt programu: Der schwarze Kanal (Czarny kanał). Był to cotygodniowy program publicystyczny, w którym prowadzący, Karl-Eduard von Schnitzler, przedstawiał odpowiednio dobrane i zmanipulowane materiały telewizji RFN z odpowiednim komentarzem. Schnitzler był prawdziwym hardkorem, najgorsze polskie manipulacje i programy propagandowe w rodzaju Tu jedynka to przy nim małe miki. Nie byłem stanie wytrzymać nawet paru minut jego audycji bez rzucania kapciami w telewizor. Potrafił zmienić dowolny kawałek materiału w totalną, agresywną krytykę i kompromitację kapitalizmu i demokracji niesocjalistycznej. Ponieważ na większości terytorium NRD bez problemu można było odbierać niemanipulowany i niekomentowany program telewizyjny z zachodu,

Zasięg zachodniej telewizji w NRD

Zasięg zachodniej telewizji w NRD. Żródło: Wikipedia Autor: anorak2

to Czarny kanał działał przede wszystkim na mieszkańców rejonu Drezna i terenów na północnym zachodzie (skrót nazwy pierwszego programu telewizji RFN rozwijano nawet jako Außer Rügen und Dresden - Oprócz Rugii i Drezna) oraz na ludzi, którzy z przyczyn zawodowych programów zachodnich oglądać nie mogli - żołnierzy, milicjantów, strażaków itp. Dla członków tych grup zawodowych oglądanie Czarnego kanału było okresami i miejscami obowiązkowe. Ciekawe, że program przynosił skutki odwrotne do zamierzonych - najwięcej wniosków o wyjazd na stałe do RFN (wrócę jeszcze do tego w którymś z odcinków) było właśnie z regionu Drezna. Za to audycja miała swoich wiernych widzów w RFN. Czarny kanał nadawano do samego końca, ostatni wyemitowano na 9 dni przed upadkiem muru. Wydaje mi się że czytałem że potem, uznając fachowość Schnitzlera, zatrudniła go RFN-owska telewizja publiczna (oczywiście nie nadawał się do pokazywania na wizji), ale nie udało mi się wyguglać potwierdzenia tej informacji.

Następne odcinki oczywiście nastąpią.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dotyczy: , , ,

Kategorie:DeDeeRowo

10 komentarzy

Żegnaj NRD (1): Początek

Każdy inteligentny blogokomentator może sobie wyguglać skąd pochodzę i gdzie studiowałem. A ponieważ było tak, jak było ogłaszam się samozwańczym ekspertem od NRD i rozpoczynam cykl wykładów na temat wyższości NRD nad resztą świata lub odwrotnie. 40 lat NRD - 40 lat socjalistycznego cyrku to najlepsza charakterystyka tego dziwnego tworu. Hasło podobno autentyczne (trudno mi potwierdzić wiarygodność naocznego świadka, ale ma on tytuł profesora), tyle że lat było wtedy 20.

No dobra, jestem ze Szczecina, NRD dla mnie od zawsze było tuż za miedzą. Najpierw mimo wszystko daleko - nie dało się tam pojechać, ale później zrobiło się całkiem blisko - do wyjazdu wystarczał dowód osobisty + książeczka walutowa. Nie pamiętam już, czy rodzice kupowali marki NRD na czarnym rynku, czy wystarczało to, co można było wymienić na książeczkę walutową, ale kraj za miedzą stał otworem.

NRD widziane oczyma Polaka przyjeżdżającego na zakupy do Schwedt albo Berlina było całkiem fajne. Nowe bloki w miastach były o wiele ładniejsze od szarych, smutnych bloków w Polsce.

Bloki w Erfurcie

Post NRD-owskie bloki w Erfurcie

Była autostrada aż do Berlina i dalej, nie taki ogryzek jak pod Szczecinem. Co prawda też dziurawa, ale zawsze. Ale najfajniejsze były sklepy. W takim w sumie nie za dużym mieście jak Schwedt (jakieś 50.000) dom towarowy był taki, że w Szczecinie do dziś takiego nie ma.

Dom towarowy w Schwedt

Dom towarowy w Schwedt (NRD) Żródło: http://schnitzler-aachen.de

Wejście z kurtyną powietrzną, schody ruchome... W tamtych czasach to było coś. A co dopiero mówić o domu towarowym na Alexie w Berlinie.

Dom towarowy na Alexanderplatz w Berlinie

Dom towarowy na Alexanderplatz w Berlinie za czasów NRD. Żródło: Bundesarchiv Bild 183-K0212-0301-001

A w tych domach towarowych...

  • Ładne, kolorowe artykuły gospodarstwa domowego, zwłaszcza te z tworzyw sztucznych, jakże inne od przaśnych, szaroburych dostępnych w Polsce.
  • Piękne,  praktyczne wyroby z cienkiego szkła jenajskiego, takich w Polsce nie było.
  • Bardzo przyzwoite i niedrogie narzędzia (niektóre kupione w tamtych latach mam i używam do dziś).
  • Buty, buty, buty, dla bogatszych nawet licencyjny Salamander. Ponieważ Polacy masowo je wykupywali, celnicy NRD-owscy nie pozwalali na ich wywóz. Więc jechało się w jakichś zużytych, które się w drodze powrotnej wyrzucało. W lesie koło drogi tworzyły się całe wysypiska starych, polskich butów.
  • Ubrania i buty dla dzieci, styl ich może nie był najpiękniejszy, ale za to były dotowane przez państwo, więc za pół darmo. I w wyborze.
  • Artykuły papiernicze i szkolne - jak i plastiki - kolorowe i fajne, nie szare i smutne.
  • Żywność generalnie nie była rewelacyjna, ale czekoladę, rodzynki i migdały zawsze można było sobie przywieźć.
  • No i najfajniejsze: Zabawki. Kolejki elektryczne firmy PIKO. Plastikowe modele do sklejania. Klocki różnego rodzaju, Samochodziki. I jeszcze, jeszcze, jeszcze...

A po zakupach trzeba było tylko postarać się, żeby NRD-owski celnik nic nie zabrał i już można było się cieszyć, jak się u nas w domu mówiło, łupami.

I tak fajnie było aż do roku bodajże 1980, kiedy to w Polsce wybuchła epidemia pryszczycy. Co? Nikt takiej epidemii nie pamięta? A, prawda, w Polsce nazywało się to inaczej, strajki, czy jakoś tak, ale w NRD upierali się że to pryszczyca i już. I dla ochrony NRD-owskiego bydła granicę zamknięto.

To dopiero początek cyklu. W następnych odcinkach: agenci Stasi, członkowie SED, donosiciele, przeszukania, dzielna Armia Radziecka i piwo. Stay tuned.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dotyczy: , , , , , ,

Kategorie:DeDeeRowo

Komentarze: (1)

„Młody Technik” jak zwykle wyprzedził swoje czasy

To żadna nowość, ale chciałem się tym podzielić. Oto co znalazłem kiedyś w sklepie:

Napisy na jabłku

Napisy na jabłku

Fajny bajer. Wykonanie bajecznie proste - wystarczy przykleić na zielone jeszcze jabłko kawałek nieprzezroczystej folii i po paru miesiącach x% drożej się należy.

Ale przy okazji przypomniało mi się coś. Otóż gdzieś w latach 70-tych czasopismo "Młody Technik" ogłosiło konkurs na dokładnie coś takiego - zdjęcie na jabłku. Redaktorzy rzucili tylko pomysł bez wypróbowania go - ogłoszenie było zilustrowane zdjęciem czerwonego jabłka z zieloną plamą w kształcie liścia. Konkurs został co prawda ogłoszony ale nigdy nie pojawiła się żadna wzmianka na temat dalszych jego losów. Wnioskuję stąd, że zainteresowanie było dokładnie zerowe. W PRL-u nie można było na tym zarobić.

-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dotyczy: ,

Kategorie:Ciekawostki

Skomentuj